เมื่อถึงเทศกาลสงกรานต์ ภาพคุ้นตาที่เรามักเห็นเสมอคือผู้คนเล่นน้ำอย่างสนุกสนาน พร้อมกับ “แป้งขาวๆ” ที่ป้ายหน้ากันอย่างเป็นมิตร นั่นคือ แป้งดินสอพอง ซึ่งหลายคนอาจเคยสงสัยว่า ทำไมต้องมีแป้งนี้ในการเล่นสงกรานต์? และ แป้งนี้คืออะไร มีที่มาอย่างไร?
ดินสอพองคืออะไร?
ดินสอพอง คือดินธรรมชาติชนิดหนึ่ง ที่ผ่านการแปรรูปโดยการเผาและล้างจนสะอาด ก่อนจะบดและปั้นเป็นก้อนหรือเม็ดเล็กๆ ละลายน้ำแล้วกลายเป็นแป้งสีขาวที่เราคุ้นเคย ดินนี้มีคุณสมบัติเย็น ผสมกับน้ำแล้วให้สัมผัสที่เย็นสบาย นิยมนำมาใช้ในพิธีกรรม พุทธศาสนา และงานประเพณีต่างๆ มาแต่โบราณ
ทำไมแป้งดินสอพองถึงใช้ในสงกรานต์?
ในอดีต การปะแป้งดินสอพองในเทศกาลสงกรานต์ เป็นการแสดงถึงความเคารพและความปรารถนาดี โดยเฉพาะในการรดน้ำดำหัวผู้ใหญ่ จะใช้แป้งขาวผสมน้ำหอมลูบเบาๆ ที่ไหล่หรือหลัง เป็นการอวยพรและขอขมา แสดงถึงความบริสุทธิ์ สะอาด และเย็นใจ
เมื่อเวลาผ่านไป การเล่นแป้งกลายเป็นหนึ่งในเอกลักษณ์ของการเล่นสงกรานต์ที่ให้ความสนุกสนาน ปลอดภัย และยังคงกลิ่นอายของประเพณีดั้งเดิมไว้ได้อย่างงดงาม
ดินสอพองทำมาจากอะไร?
ดินสอพองทำจาก ดินขาวธรรมชาติ ที่มีชื่อว่า ดินมาร์ล (Marl) หรือ ดินดานสีขาว ซึ่งมีแร่แคลเซียมคาร์บอเนตสูง โดยผ่านกระบวนการเผาเพื่อฆ่าเชื้อ ล้างให้สะอาด จากนั้นบดและปั้นขึ้นรูป ก่อนจะนำไปตากแห้ง
ชื่อ “ดินสอพอง” มีที่มาและความหมายที่สะท้อนถึงลักษณะและกระบวนการผลิตของวัสดุนี้อย่างชัดเจน โดยสามารถอธิบายได้ดังนี้:
ทำไมถึงชื่อว่า “ดินสอพอง”?
คำว่า “ดินสอพอง” มาจาก 2 คำรวมกันคือ
“ดินสอ” ในภาษาถิ่นหรือคำโบราณ บางพื้นที่ใช้หมายถึง ดินที่นำมาใช้ประโยชน์ทางยา หรือดินที่ผ่านการแปรรูป
“พอง” มาจากกระบวนการทำให้ดินที่เผาแล้วเกิดการ ฟูตัวหรือพองตัว เมื่อสัมผัสกับน้ำ
เมื่อรวมกันจึงหมายถึง “ดินที่นำมาแปรรูปให้พองตัว” ซึ่งเป็นคุณสมบัติเด่นของดินสอพอง เพราะเมื่อนำไปแช่น้ำ จะมีลักษณะนุ่ม ละเอียด และเย็นสบาย นิยมใช้ในการละเล่นสงกรานต์หรือทาพอกตัวในงานประเพณี
นอกจากนี้ ดินสอพองยังถูกจัดเป็น เครื่องยาสมุนไพรไทยด้วย เพราะสามารถใช้แก้ผดผื่นคัน แก้พิษร้อน แถมยังเป็นหนึ่งในของถวายพระในสมัยโบราณ
แหล่งดินสอพองของไทยอยู่ที่ไหน?
ประเทศไทยมีแหล่งดินคุณภาพสำหรับทำดินสอพองอยู่ที่ จังหวัดลพบุรี โดยเฉพาะที่ ตำบลเขาช่องลม อำเภอพัฒนานิคม ซึ่งถือเป็นแหล่งดินสอพองที่ขึ้นชื่อที่สุดในประเทศ มีชื่อเสียงด้านคุณภาพ สะอาด ปลอดภัย เหมาะสำหรับใช้ในพิธีกรรม และงานเทศกาล
แป้งดินสอพอง ไม่ใช่แค่สนุก แต่คือรากวัฒนธรรม
แป้งดินสอพองในเทศกาลสงกรานต์ไม่ได้มีไว้แค่เล่นอย่างสนุกสนานเท่านั้น แต่ยังเป็นสิ่งที่สะท้อนถึง วัฒนธรรมไทยที่อ่อนโยน เคารพกันอย่างมีศิลปะ และเต็มไปด้วยความปรารถนาดี
แม้ในปัจจุบันจะมีแป้งชนิดอื่นๆ เข้ามาแทนบ้าง แต่ดินสอพองยังคงเป็น “แป้งประจำสงกรานต์” ที่มีคุณค่าทั้งทางวัฒนธรรม และความเชื่อมาอย่างยาวนาน